همایون ذرقانی
آلدو لئوپولد، اکولوژیست برجسته آمریکایی، با دیدگاه‌های نوآورانه‌اش در زمینه اخلاق زیست‌محیطی تأثیر عمیقی بر مفهوم توسعه پایدار داشته است. او در اثر خود تقویم صحرایی به اهمیت احترام به اکوسیستم‌های طبیعی و حفظ تنوع زیستی اشاره می‌کند. لئوپولد با تأکید بر پایداری زیست‌محیطی، به ما یادآوری می‌کند که توسعه باید همگام با طبیعت و با در نظر گرفتن تأثیرات زیست‌محیطی باشد. در همین راستا، توسعه گردشگری سبز در ایران نیز باید با رعایت اصول پایداری و توجه به منابع طبیعی پیش رود.
گردشگری سبز و اهمیت پایداری در ایران
ایران با داشتن منابع طبیعی بی‌نظیر و مناطق بکر، ظرفیت بسیار بالایی برای توسعه گردشگری سبز دارد. با این حال، چالش‌های زیادی بر سر راه تحقق این هدف قرار دارند. توسعه سریع زیرساخت‌های گردشگری در برخی مناطق بدون در نظر گرفتن اصول حفاظت محیط زیست، منجر به تخریب اکوسیستم‌های حساس شده است. نمونه‌هایی از این پروژه‌ها، شامل ساخت جاده‌ها و هتل‌های بزرگ در مناطق حفاظت‌شده است که به از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی منجر می‌شود.
نمونه‌های موفق سرمایه‌گذاری در گردشگری سبز
پروژه‌های موفق و معروف جهانی که کاملاً منطبق با شاخص‌های گردشگری سبز ساخته شده‌اند، معمولاً به دلیل تأکید بر پایداری، حفاظت از محیط زیست و توجه به جامعه محلی مورد توجه قرار می‌گیرند. چند نمونه از این پروژه‌ها عبارتند از:
۱. پروژه سونوا فوشی (Soneva Fushi) – مالدیو
این اقامتگاه لوکس در جزایر مالدیو با استفاده از انرژی خورشیدی و مدیریت زباله‌های پایدار به عنوان یکی از موفق‌ترین نمونه‌های گردشگری سبز شناخته می‌شود. سونوا فوشی تأکید بر حفظ اکوسیستم محلی و محدود کردن اثرات منفی زیست‌محیطی دارد.
۲٫ مزرعه بلک‌ستون (Blackstone Ranch) – ایالات متحده
این اقامتگاه در کلرادو به عنوان نمونه‌ای برجسته از گردشگری کشاورزی پایدار شناخته می‌شود. با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، مدیریت پایدار منابع آب و حفظ تنوع زیستی، بلک‌ستون یکی از نمونه‌های موفق گردشگری سبز در آمریکا است.
۳٫ اقامتگاه مانتا (The Manta Resort) – زنگبار، تانزانیا
این اقامتگاه علاوه بر رعایت استانداردهای زیست‌محیطی، در راستای حمایت از جامعه محلی نیز فعالیت می‌کند. پروژه‌هایی مانند ساخت مدارس و حمایت از مشاغل محلی بخشی از تلاش‌های مانتا برای تأمین توسعه پایدار است.
۴٫ هتل پایانیلا (Panyaden Eco School) – تایلند
این هتل به دلیل استفاده از مصالح ساختمانی بومی و پایدار مانند بامبو و خاک رس مشهور است. طراحی هتل به‌گونه‌ای است که به‌طور کامل با محیط اطراف سازگار بوده و کمترین تأثیر منفی بر طبیعت دارد.
۵٫ جزیره گوتسمن (Grootbos Private Nature Reserve) – آفریقای جنوبی
Oاین پروژه گردشگری پایدار نه تنها به حفاظت از اکوسیستم بومی منطقه کمک می‌کند، بلکه برنامه‌هایی برای آموزش جامعه محلی و توسعه اقتصادی آنها دارد. Grootbos به دلیل حفظ تنوع زیستی و اجرای پروژه‌های زیست‌محیطی موفق، یکی از نمونه‌های برتر گردشگری سبز است
چالش‌های توسعه گردشگری سبز در ایران
با این حال، در ایران چالشی بنیادین بر سر راه توسعه پایدار در صنعت گردشگری وجود دارد که می‌توان آن را تضاد منافع میان گروه‌های مختلف توصیف کرد. این تضاد مانع از بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های گردشگری سبز می‌شود. برخی از تصمیم‌گیران اقتصادی با نگاهی کوتاه‌مدت به دنبال توسعه سریع و کسب درآمد فوری هستند. این نگرش اغلب به پروژه‌هایی ختم می‌شود که با ایجاد زیرساخت‌های بزرگ و غیرپایدار، مانند ساخت هتل‌ها و جاده‌ها در دل طبیعت بکر، همراه است. هرچند این پروژه‌ها در کوتاه‌مدت سود مالی دارند، اما تأثیرات زیست‌محیطی منفی آنها غیرقابل انکار است.
سال‌های اخیر شاهد روی آوردن به پروژه‌های ساختمانی بوده‌ایم که فعالان محیط زیست به شدت با آنها مخالفت کرده‌اند. این پروژه‌ها تضاد آشکاری میان توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط زیست را نشان می‌دهند. مقامات محلی که مشتاق جذب گردشگر و درآمدزایی هستند، اغلب از اثرات مخرب این اقدامات بر اکوسیستم‌های حساس غافل می‌مانند.
برای مثال، ساخت جاده در مناطق حفاظت‌شده و پارک‌های ملی به منظور تسهیل دسترسی به جاذبه‌های گردشگری صورت می‌گیرد. اما این دسترسی آسان، موجی از تقاضا برای سفر را به همراه دارد که پیامدهای ناخواسته‌ای چون **زمین‌خواری، کوه‌خواری**، و افزایش قیمت ملک را به دنبال دارد. در نهایت، زیستگاه‌های طبیعی تخریب و **تنوع زیستی** کاهش می‌یابد، و تضاد منافع میان توسعه زیرساخت‌ها و حفاظت محیط زیست به وضوح آشکار می‌شود.
همچنین در برخی مناطق، سرمایه‌گذاری‌های کلان در توسعه **روستاهای گردشگری** باعث افزایش قیمت زمین و مسکن برای ساکنان محلی می‌شود. اینجا نیز، منافع اقتصادی گردشگری با نیازهای معیشتی جامعه محلی در تضاد قرار می‌گیرد، و فشار اقتصادی بر افراد بومی، توان آنها را برای ادامه زندگی در زادگاه خود کاهش می‌دهد.
نقش گردشگری سبز در آینده ایران
گردشگری سبز به عنوان رویکردی پایدار و مسئولانه، می‌تواند به ایران کمک کند تا از منابع طبیعی خود به شکلی پایدار بهره‌برداری کند و در عین حال توسعه اقتصادی را نیز تحقق بخشد. با توجه به شعار روز جهانی گردشگری ۲۰۲۴ و اهمیت سرمایه‌گذاری در پروژه‌های پایدار، ایران باید به سمت توسعه گردشگری سبز حرکت کند تا علاوه بر حفظ منابع طبیعی، به یکی از مقاصد برتر گردشگری در جهان تبدیل شود. o