پژوهش‌های تازه دانشمندان پرده از راز ماندگاری شگفت‌انگیز بتن رومی برداشته است؛ ماده‌ای که بیش از ۲۰۰۰ سال پیش ساخته شد و هنوز هم قنات‌ها، بندرها، کولوسئوم و گنبد پانتئون را سرپا نگه داشته است. این کشف نشان می‌دهد که بتن رومی نه‌تنها مقاوم، بلکه دارای خاصیت «خودترمیمی» بوده است؛ قابلیتی که بسیاری از سازه‌های باستانی را تا امروز پایدار نگه داشته است.
برخلاف تصور گذشته، راز این دوام تنها در سختی بتن نبود. دانشمندان دریافته‌اند که ترکیب ویژه‌ای از آهک، خاکستر آتشفشانی (پوزولانا) و سنگ‌ریزه‌های محلی در فرمول رومی‌ها به کار می‌رفت. همین ترکیب منحصر‌به‌فرد سبب می‌شد تا بتن، پس از ایجاد ترک در اثر فشار یا گذر زمان، دوباره ترمیم شود. مکانیزم این خودترمیمی زمانی فعال می‌شد که آب با خاکستر آتشفشانی و توده‌های آهکی (lime clasts) واکنش می‌داد و ترک‌های ریز را می‌بست.
یکی از مهم‌ترین عناصر این فرمول، خاکستر آتشفشانی خلیج ناپل بود. این ماده معدنی با ایجاد بلورهای مقاوم در برابر فرسایش نمکی، دوام سازه‌ها را در برابر شرایط سخت محیطی تضمین می‌کرد. افزون بر این، رومی‌ها از روشی به نام «hot mixing» یا ترکیب گرم بهره می‌بردند. در این شیوه، آهک در دمای بالا به بتن افزوده می‌شد و همین فرآیند، مقاومت بتن را در برابر تنش‌ها و آسیب‌های بلندمدت به طرز چشمگیری افزایش می‌داد.
نمادهای ماندگار این فناوری مهندسی هنوز هم در نقاط مختلف اروپا و مدیترانه پابرجا هستند. پل‌های آکوداکت که بر فراز دره‌ها کشیده شده‌اند، کولوسئوم به‌عنوان یکی از عظیم‌ترین سازه‌های جهان باستان، و گنبد پانتئون ـ بزرگ‌ترین گنبد بتنی بدون میل‌گرد در جهان ـ همگی نمونه‌هایی از نبوغ رومی‌ها در مهندسی عمران‌اند.
کشف راز بتن رومی نه‌تنها پاسخی به پرسش دیرینه درباره دوام بناهای باستانی است، بلکه الهام‌بخش آینده نیز خواهد بود. در دورانی که جهان به دنبال مصالح پایدار و مقاوم در برابر تغییرات اقلیمی است، فناوری رومی‌ها می‌تواند راهگشای مهندسان امروز باشد. تصور کنید شهرهای آینده با بتن‌هایی ساخته شوند که خود را ترمیم می‌کنند و در برابر زلزله، رطوبت یا فرسایش شیمیایی، تاب‌آور باقی می‌مانند. این همان آینده‌ای است که با نگاهی به گذشته، امکان‌پذیر می‌شود.
به گفته کارشناسان، بهره‌گیری دوباره از ترکیب‌های مشابه می‌تواند عمر سازه‌های مدرن را چندین برابر افزایش دهد و نیاز به بازسازی‌های پرهزینه را به حداقل برساند. به این ترتیب، بتن رومی نه‌تنها میراثی از گذشته، بلکه کلیدی برای ساخت آینده‌ای پایدارتر خواهد بود.